Skoro interesuje Cię temat zaburzeń osobowości, to najprawdopodobniej spotkałeś się z nim w kontekście własnych problemów. Wokół tej kwestii narosło wiele mitów, więc zanim przystąpisz do lektury, chcę Cię zapewnić, że zaburzenia osobowości nie są chorobą ani powodem do wstydu. Co więcej, taka diagnoza, jak „osobowość borderline” albo „osobowość schizoidalna” to nie wyrok. Wprawdzie cechy osobowości trudno jest modyfikować, ale istnieje wiele sposobów na to, by lepiej radzić sobie w sytuacjach, które sprawiają Ci trudność!
Co to są zaburzenia osobowości?
Zaburzenie osobowości jest bez wątpienia problem natury psychicznej, który może przysporzyć niemało cierpienia – zarówno osobie, która się z nim zmaga, jak i jej otoczeniu. Niemniej zjawisko to należy odróżnić od schorzeń psychicznych, zwłaszcza że dotyczy aż 10% populacji! Osobowość to zespół trwałych cech, które kształtują się bardzo wcześnie i z czasem coraz trudniej ulegają modyfikacji na skutek nowych doświadczeń czy zdobywanej wiedzy. To struktura charakteru człowieka, która wpływa na to, w jaki sposób postrzega świat i jak wchodzi z nim w interakcje. O zaburzeniach osobowości mówi się wówczas, gdy wzorce myślenia, odczuwania i zachowania danej osoby nie przystają do norm przyjętych w danej kulturze i z tego powodu utrudniają budowanie relacji interpersonalnych i radzenie sobie z życiowymi wyzwaniami, a przy tym często są źródłem zaniżonej samooceny.
Skąd się biorą zaburzenia osobowości?
Na kształtowanie się osobowości – zarówno „zdrowej”, jak i „zaburzonej” – wpływa bardzo wiele czynników. Trudno więc jednoznacznie wskazać przyczyny rozwoju osobowości anankastycznej czy paranoicznej. Należą do nich:
- uwarunkowania genetyczne,
- predyspozycje biologiczne,
- czynniki kulturowe,
- doświadczenia z okresu wczesnego dzieciństwa,
- modelujące zachowania dorosłych w otoczeniu dziecka,
- styl wychowawczy w rodzinie,
- relacje w grupie rówieśniczej,
- pierwsze samodzielne wybory i ich konsekwencje.
Wszystkie te uwarunkowania znajdują odzwierciedlenie w specyficznym sposobie myślenia danej osoby oraz wynikających z niego postawach czy zachowaniach. Te zaś utrwalają się z biegiem czasu i pozostają z człowiekiem w dorosłym życiu, wpływając na takie kwestie, jak np. zdolność do empatii czy umiejętność radzenia sobie ze stresem.
Jakie są objawy zaburzenia osobowości?
Trudność w radzeniu sobie w relacjach społecznych czy nieadekwatny obraz samego siebie mogą wyrażać się na różne sposoby. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 szczegółowo opisano aż 8 typów zaburzeń osobowości i wskazano na istnienie kilku innych.
Osobowość paranoiczna
Osoba bardzo wrażliwa na swoim punkcie – podejrzliwa, nieufna, skłonna interpretować różne zachowania ludzi jako wymierzone przeciw sobie. Źle znosi krytykę czy lekceważenie, jest pamiętliwa, nie umie wybaczać. Trudno jej przez to budować głębokie, serdeczne relacje.
Osobowość schizoidalna
Taka osoba wycofuje się z kontaktów społecznych, bo nie czerpie z nich satysfakcji. Czuje się lepiej w swoim wewnętrznym świecie, woli działać samotnie. Ma trudność z wyrażaniem uczuć, przeżywa je na swój sposób (np. nie raduje jej to, co innych ludzi). Co istotne, schizoidalne zaburzenie osobowości jest czymś innym niż zaburzenia schizotypowe (zbliżone do schizofrenii, która jest poważną chorobą psychiczną)!
Osobowość dyssocjalna
To tzw. antyspołeczne zaburzenie osobowości, ponieważ taka osoba nie umie identyfikować się z uczuciami innych ludzi. W efekcie często nie liczy się z ich potrzebami, lekceważy normy społeczne, nie potrafi przewidzieć konsekwencji swoich działań czy wchodzi w konflikty z otoczeniem. Ma przy tym niską tolerancję na frustrację, bywa porywcza i agresywna.
Osobowość chwiejna emocjonalnie
Taką osobę cechują zmienne, trudne do przewidzenia nastroje i impulsywne zachowania (bez troski o ich konsekwencje), co często prowadzi do konfliktów. Podtypem jest osobowość borderline. Taka osoba jest chwiejna emocjonalnie, a ponadto ma trudność z określeniem własnych preferencji i celów, skłonność do budowania intensywnych, ale nietrwałych związków oraz do zachowań autoagresywnych.
Osobowość histrioniczna
Histrioniczne zaburzenie osobowości wyraża się w „teatralnym” (mocno ekspresyjnym), a nierzadko w prowokacyjnym stylu bycia. Taka osoba szuka silnych wrażeń i potrzebuje znajdować się nieustannie w centrum uwagi. Pragnie podziwu, uznania, bliskich więzi, ale w gruncie rzeczy nie czuje się gotowa do budowania trwałych, głębokich relacji.
Osobowość anankastyczna
Dominującą cechą tej osoby jest perfekcjonizm. Sumienność i skrupulatność w działaniu idzie w parze z niepewnością co do jego efektów i potrzebą ich wielokrotnego weryfikowania. Taka osoba jest mało elastyczna, źle znosi zmiany. Jej relacjom interpersonalnym towarzyszy duża doza ostrożności.
Osobowość unikająca (lękliwa)
Taka osoba czuje się gorsza od innych, nieatrakcyjna, boi się krytyki i odrzucenia, a zarazem szuka akceptacji i uznania. Rzeczywistość postrzega jako pełną potencjalnych zagrożeń, co sprawia, że unika wielu sytuacji. W szczególności ma trudność z nawiązywaniem relacji społecznych, co jest źródłem jej cierpienia. Niekiedy dręczą ją zaburzenia lękowe.
Osobowość zależna
Osoba zależna źle znosi samotność i potrzebuje nieustannego kontaktu z innymi ludźmi. Nie wierzy w swoje możliwości i brak jej pewności siebie. Często czuje się bezradna, boi się odrzucenia. Wobec ludzi zachowuje się ulegle, ma problem z formułowaniem swoich opinii, niechętnie podejmuje decyzje i unika odpowiedzialności, życiowe wybory cedując na innych.
Pozostałe z wyróżnionych w ICD-10 typów zaburzeń to osobowość: ekscentryczna, uległa, niedojrzała, narcystyczna, bierno-agresywna, psychoneurotyczna. Objawy zaburzenia osobowości nie muszą ograniczać się do jednego z wyżej opisanych przypadków. U jednej osoby mogą występować cechy właściwe różnym typom zaburzeń.
Czy zaburzenia osobowości można leczyć?
Często można spotkać się z opinią, że zaburzenia osobowości nie podlegają leczeniu – w końcu dotyczą trwałych cech. Co więcej, osoby, u których zdiagnozowano taki problem psychiczny, zazwyczaj nie chcą „leczenia”, ponieważ nie czują się chore – po prostu nie pasują do otoczenia. Jeśli dotyczy Cię któryś z powyższych opisów, z pewnością też masz takie odczucie. Jeśli jednak:
- Twoje relacje z ludźmi (prywatne, zawodowe) nie układają się najlepiej,
- czujesz się nierozumiany przez innych,
- masz problem z nazywaniem lub kontrolowaniem swoich emocji,
- nie czujesz się w pełni szczęśliwy,
skorzystaj z profesjonalnego wsparcia! Terapia zaburzeń osobowości nie zmierza do zniszczenia indywidualności. To raczej trening umiejętności społecznych, czyli postaw i zachowań, które pozwolą Ci budować bardziej satysfakcjonujące relacje z ludźmi i konstruktywnie rozwiązywać konflikty. W procesie terapii masz też szansę przyjrzeć się swoim utrwalonym schematom myślenia i działania – dzięki temu przekonasz się, które są dla Ciebie korzystne, a które chcesz zmodyfikować, by czuć się lepiej w otaczającej Cię rzeczywistości. Zapraszam do mojej pracowni psychoterapeutycznej w Częstochowie lub do kontaktu on-line!