Wszyscy wiemy, że alkohol szkodzi zdrowiu – prowadzi do uzależnienia, uszkadza wątrobę, trzustkę, zwiększa ryzyko chorób nowotworowych, obniża odporność… Lista możliwych schorzeń jest długa. O dziwo, stosunkowo rzadko mówi się o długofalowym wpływie spożywania trunków na ośrodkowy układ nerwowy, a tym samym psychikę i zachowanie. Tymczasem właśnie w tym obszarze alkohol czyni najwięcej spustoszeń.
Co dzieje się z człowiekiem po wypiciu alkoholu?
O tym, jaki jest wpływ alkoholu na organizm człowieka bezpośrednio po jego spożyciu, miał okazję przekonać się każdy, komu zdarzyło się wypić za dużo. Samopoczucie pijącego zmienia się wraz ze stężeniem alkoholu we krwi. Początkowo jego nastrój się podnosi – czuje odprężenie, pobudzenie, wzrost pewności siebie, a wręcz euforię. Gotów jest zrobić rzeczy, na które na trzeźwo zabrakłoby mu śmiałości. Jednocześnie szybko odczuwa zaburzenia równowagi i koordynacji wzrokowo-ruchowej, które pogłębiają się z kolejnymi dawkami trunku.
W miarę picia dołączają takie objawy, jak:
- zaburzenia widzenia,
- osłabienie refleksu,
- wzrost ciśnienia krwi i przyspieszenie akcji serca,
- bełkotliwa mowa,
- senność.
Jeśli chodzi o wpływ spożywanego alkoholu na zachowanie, to z czasem poprawa nastroju i przypływ energii ustępują:
- błędnej ocenie własnych możliwości,
- spadkowi zdolności logicznego myślenia,
- obniżeniu zdolności kontroli własnych zachowań,
- opóźnieniu czasu reakcji,
- rozdrażnieniu, a nawet agresji.
Przekroczenie dawki 3-4 promili we krwi może być tragiczne w skutkach – spowodować zanik odruchów fizjologicznych, zaburzenia świadomości, śpiączkę, a nawet śmierć.
Wpływ alkoholu na pracę mózgu
Zmiana zachowania po alkoholu to konsekwencja jego oddziaływania na procesy chemiczne zachodzące w mózgu. Na przykład wzrasta aktywność receptora GABA. Zwiększone wydzielanie tego neuroprzekaźnika hamuje działanie układu nerwowego, co odczuwamy jako wyciszenie emocji (zarówno tych niepożądanych, np. związanych ze stresem, jak i głębokiej uczuciowości), ale też osłabienie funkcji poznawczych (zdolności analizowania, koncentracji uwagi). Z tych samych powodów do głosu dochodzą zachowania instynktowne, np. agresywne.
Opisane zjawisko w mniejszym stopniu dotyczy osób, które przewlekle nadużywają trunków (nawet wówczas, gdy podejmą leczenie uzależnienia od alkoholu). Jest to konsekwencja wzrostu tolerancji na działanie etanolu. Alkoholicy niemal w ogóle nie odczuwają wpływu alkoholu na tzw. układ nagrody. Inaczej niż w przypadku osób pijących okazjonalnie, nie dochodzi u nich do wyrzutu serotoniny i endorfin („hormonów szczęścia”) w pierwszej fazie upojenia, a tym samym nie następuje u nich znacząca poprawa nastroju ani przypływ energii.
Jakie są inne przykłady wpływu etanolu na chemię mózgu? Zaburzenia koordynacji ruchu to skutek oddziaływania alkoholu na móżdżek. Z kolei niepamięć zdarzeń z zakrapianego trunkami wieczoru jest efektem zmian w hipokampie (strukturze odpowiedzialnej za tworzenie świeżych wspomnień). A jak alkohol oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy w dłuższej perspektywie czasowej?
Długofalowe skutki oddziaływania alkoholu na mózg
O ile wyjście z alkoholizmu pozwala na podreperowanie ogólnego stanu zdrowia nadwyrężonego długotrwałym nadużywaniem trunków, istnieją nieodwracalne skutki picia alkoholu związane z obumieraniem komórek nerwowych. Etanol i jego metabolity mają działanie neurotoksyczne. Jak widać, nawet jednorazowe spożycie alkoholu zaburza normalne funkcjonowanie mózgu. Przede wszystkim jednak nieodwracalnie niszczy neurony, ponieważ te nie mają zdolności regeneracji.
Przy okazjonalnym piciu wyżej opisane zmiany są nieodczuwalne. U osoby, która nadużywa alkoholu regularnie, zaobserwować można postępującą degenerację ośrodkowego układu nerwowego (a także obwodowego, co skutkuje m.in. polineuropatiami). Pogłębiają ją – powszechne u alkoholików – niedobory pokarmowe, zwłaszcza deficyty witamin z grupy B niezbędnych do prawidłowego działania tkanki nerwowej. Zanik komórek mózgu skutkuje zmniejszaniem się jego objętości, uszkodzeniem poszczególnych ośrodków, co wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, w tym – na funkcje psychiczne.
Jak zmienia się osobowość przy nadużywaniu alkoholu?
Nadużywanie alkoholu obniża zdolności intelektualne i umiejętność radzenia sobie z problemami wymagającymi planowania czy abstrakcyjnego myślenia. Przyspiesza starzenie się mózgu, powodując przedwczesne zmiany o charakterze otępiennym, które z czasem rozwijają się w choroby neurodegeneracyjne, takie jak np. choroba Alzheimera. Częstym schorzeniem alkoholików jest zespół Korsakowa, który objawia się zaburzeniami pamięci krótkotrwałej (trudnością z zapamiętywaniem nowych informacji i przypominaniem sobie niedawnych zdarzeń) i utrudnia logiczne rozumowanie.
Skutkiem przewlekłego wpływu etanolu na mózg są także zaburzenia nastroju (w szczególności – depresja), a nawet zmiana osobowości. Po alkoholu zwykle „nie jesteśmy sobą”, ale efekt ten ustępuje w miarę trzeźwienia. U alkoholików mogą utrwalić się cechy, jakie nie wystąpiłyby na skutek naturalnego rozwoju osobowości, nawet całkowicie sprzeczne z ich dawnym charakterem. Niestety, zazwyczaj oznacza to drażliwość, impulsywność, utratę zainteresowań, apatię, a także zaburzenia urojeniowe (np. zespół Otella, czyli chorobliwą zazdrość o partnera).
Czy psychoterapia uzależnień może cofnąć wpływ alkoholu na mózg?
Jak wiadomo, najlepszym sposobem leczenia uzależnienia alkoholowego jest psychoterapia. W wielu przypadkach pozwala utrzymywać przez resztę życia abstynencję i naprawić spustoszenia, które alkohol poczynił w życiu osoby uzależnionej. Prywatne leczenie alkoholizmu może mieć znaczący wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, zatrzymując postępowanie choroby.